1-1- اهمیت کار و تلاش و اشتغال در آموزه های قرآن

آنچه در آیات قرآنی دیده می شود آن است که منطق قرآن، منطق تأکید بر کار و اشتغال بدون در نظر گرفتن جنسیت خاص است از جمله آیاتی که در مورد کار و فعالیت اقتصادی آمده است عبارتند از: (لِتَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّکُمْ/ سوره اسراء/ آیه 12)، «وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ/ سوره انفال/ آیه 60)، (يَضْرِبُونَ فِي الْأَرْضِ/ سوره مزمل/ آیه 20) (أَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ/ سوره بقره، آیه 275)

کار از دیدگاه قرآن با سرنوشت پیوند مستقیم دارد. چنانچه خداوند متعال می­فرمایند: (وَ أَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلاَّ مَا سَعَى/ سوره نجم، آیه 39) و برای آدمی جز آنچه با سعی و عمل خود انجام داده نخواهد بود.

از سوی دیگر تلاش برای کار و کسب حلال آن چیزی است که قرآن کریم همواره مسلمانان را به کار تشویق کرده است (فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلاَةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَ اذْکُرُوا اللَّهَ کَثِيراً لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ/ سوره جمعه/ آیه 10) همین که نماز تمام شد در زمین پراکنده شوید و از کرم خداوند روزی بجوئید و او را بسیار یاد کنید تا رستگار شوید)

این مسأله بیانگر آن است که اسلام همانگونه که مردم را به تهذیب نفس و کمالات روحی و آخرت فرامی­خواند، زندگی دنیوی و
بهره مندی از مواهب را نیز گوشزد نموده و راضی نیست که انسان ها تنها متوجه جهان دیگر شوند و زندگی مادی خود را مختل کنند بلکه روش اسلام این است که بین دین و دنیا و بین جهان ماده و معنا، توازن و همبستگی ایجاد کند (Ghasemi.2012.p28)

هم چنین قرآن کریم، افرادی را که در زمین و دریا و آسمان از مواهب الهی برای کسب روزی حلال استفاده و تلاش می­کنند را ستوده و آنان را مردمی قابل احترام دانسته و پاداش آنان را از جهاد کنندگان راه خدا برتر دانسته و نام آنان را پیش از نام مجاهدین آورده است (سوره زمل آیه 20) علاوه بر آن خداوند متعال در آیات مختلف مثل (آیه 12سوره اسراء، آیه 85 سوره ملک، آیه 10 سوره اعراف، آیه 25 سوره حدید، آیه 96 سوره مائده) مردم را به سوی کار و تلاش و کسب روزی حلال دعوت کرده و آن را یک واجب دینی عنوان کرده است.

هرچند بیان قرآنی در لزوم کار و بهره مندی از مواهب دینی و دنیوی برای همگان به صورت مطلق آمده و زن و مرد را در طی مراحل تقوی و بهره وری از حیات طیبه و سایر ویژگی ها یکسان دانسته، اما در مورد شرایط حضور زن در جامعه قیودی مانند حجاب (آیه 31 سوره نور) عدم تبرج و خودآرایی (آیه 33 سوره احزاب)، عدم حضور در هر مراسمی (آیه 34 سوره نساء) آورده شده است، که توجه و رعایت و التزام به همه این قیود، از جمله راهکارهای اساسی در برون رفت از آسیب هایی است که در ادامه به صورت جداگانه به آن پرداخته خواهد شد.

1-2- ارزش کار و تلاش در آئینه روایات

قبل از پرداختن به اهمیت کار و تلاش در کلام و سیرۀ معصومین علیهم السلام باید توجه داشت که در متون دینی اسلام بر برابری زن و مرد در تحصیل تقوی، کسب فضایل معنوی تصریح شده است مانند آیاتی که زن و مرد را از یک جنس (نه طفیلی وجود یکدیگر) و در زمرۀ صاحبان اندیشه و برخوردار از نتیجه ی اعمال صالح و مستحق حیات طیبه (آیه 27 سوره نمل) و بهشت جاویدان می­داند. در حالیکه هر دو جنس دارای مسئولیت های مشترک و جایگاه یکسانی هستند، اما تفاوت های تکوینی و آشکاری که بین زن و مرد است اقتضای رفتارهای مختلفی را دارد (Zafaranchi.2010.p88) توجه به این مسأله، برخلاف برخی دیدگاه هایی است که مخالف مطلق اشتغال زنان هستند زیرا فقه شیعه با تأکید بر اصل اباحه، اشتغال زنان را اشتغال مباح و جایزی می­داند و تنها قید آن، عدم منافات با حقوق زناشویی یا لزوم کسب رضایت همسر می­داند (Taghadosi.nia.1993.p219)

از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و امامان معصوم، روایات متعددی مبنی بر مبغوض بودن بیکاری و تن پروری و کسالت وارد شده که در آن ها تفصیلی به لحاظ جنسیت مشاهده نمی­شود. چنانچه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرموده اند: «خداوند شخص سالم اما بیکار را که نه مشغول امور زندگی دنیوی است و نه اخروی را مبغوض می­دارد» (Abl hadid.1983.p146) و یا این حدیث که می­فرمایند: «بر امت خویش بیش از شکم پرستی، بر پرخوابی و بیکارگی و بی ایمانی بیمناکم» (Payandeh.2004.p52) و یا این حدیث امام باقر علیه السلام که می­فرمایند: «ایاک و الکسل والفجر، فانّما مفتاح کل شر، از بیکاری و ناامیدی بپرهیز که این دو کلید کلیه همه شرور و نابسامانی هاست»  (Rishahri.2011.p5186)

و یا این حدیث که به روشنی کسب روزی حلال و اشتغال صحیح را بر هر انسانی واجب می­داند.

چنانچه حضرت نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله می­فرمایند: «طلب الحلال فریضه، علی کل مسلم و مسلمه: کار کردن برای کسب روزی حلال بر هر زن و مرد مسلمان واجب است» (Majlisi.1985.p9)

و یا این روایت که حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله می­فرمایند: «العبادة عشره اجزاء، تسعه اجزاء فی طلب الحلال» عبادت ده جزء دارد که نه جزء آن در کار و تلاش برای به دست آوردن روزی حلال است (Noori.1987.p12) از این رو می­توان نتیجه گرفت که لازم است سیاست های کشور به سمت تشویق به فعالیت، گسترش زمینه های کارآموزی و فعالیت و تحقیر بیکارگی تنظیم گردد و نباید انتقاد از اشتغال زنان به پذیرش کم کاری و بی خاصیتی یک قشر خاص منجر شود (Zafaranchi.2010.p73) بلکه باید با بازشناسی آسیب ها، موانع و از بین بردن آن ها، راهکارهای ترویج کار و تلاش که سد مهمی در مقابل انواع فسادهای اجتماعی است را ساخت.

نوشته : نجمه رضوی. ارشد کلام اسلامی