نوروز با همه خوبی هایش آفتهایی نیز دارد. در طول این روزها برخی دچار خطاهایی می شوند و گاهی خط قرمزهای شرعی را می شکنند و از حد شرعی تجاوز می کنند، در حالی که قرآن می فرماید:

یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تُحَرِّمُوا طَیِّباتِ ما أَحَلَّ اللَّهُ لَكُمْ وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدینَ‏؛ اى كسانى كه ایمان آورده‏اید! چیزهاى پاكیزه را كه خداوند براى شما حلال كرده است، حرام نكنید! و از حدّ، تجاوز ننمایید! زیرا خداوند متجاوزان را دوست نمى‏دارد.(1) اسلام دین میانه روی است و در آن افراط و تفریط وجود ندارد و از طرفی دین مثبت گراست در این آیه شریفه ابتدا استفاده کردن از چیزهای حلال را مطرح و حتی با کسانی که آنچه محوز داده از خود و دیگران محروم می کنند را مورد انتقاد قرار می دهد از طرفی کسانی که که از حدود الهی تجاوز می کنند را نیز از دایره دوستان دین خارج می کند. قرآن در جای دیگر بعد از بیان دستوات الهی می فرماید:

تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ‏ فَلا تَعْتَدُوها وَ مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ‏ فَأُولئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ؛ اینها حدود و مرزهاى الهى است؛ از آن، تجاوز نكنید! و هر كس از آن تجاوز كند، ستمگر است.(2) بنابراین طبق دیدگاه قرآنی نه باید از تفریحات سالم خودداری کرد و نه به بهانه تفریح و شادی گناه مرتکب شد. و اما گناهانی که در نوروز بیشتر به چشم می خورد:

1. آزار و اذیت دیگران

یکی از اخلاق رذیله که در اسلام از آن به شدت نهی کرده است آزار رساندن به دیگران است، به ویژه اگر طرف مسلمان و مؤمن به خدا باشد. قرآن در این زمینه می فرماید: وَ الَّذینَ یُؤْذُونَ‏ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ بِغَیْرِ مَا اكْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتاناً وَ إِثْماً مُبیناً؛ و آنان كه مردان و زنان باایمان را به خاطر كارى كه انجام نداده‏اند آزار مى‏دهند؛ بار بهتان و گناه آشكارى را به دوش كشیده‏اند. (3)

روایات زیادی نیز وجود دارد:

در ارشاد القلوب باب هجدهم - سفارشهاى لقمان به پسرش آمده است: نبى اكرم صلّى اللَّه علیه و اله فرموده: اگر هر كسى مؤمنى را آزار دهد اگر چه بواسطه‏ى یك جمله سخن باشد روز قیامت محشور مى‏شود در حالتى كه در پیشانى او نوشته شده ناامید از رحمت خداست و او مانند كسى است كه كعبه و بیت المقدس را خراب كرده و ده هزار فرشته را كشته است. رفاعة بن اعین گفته است كه امام صادق علیه السّلام به من فرمود: آیا خبر دهم ترا از كسانى كه روز قیامت عذابشان از همه سخت‏تر است عرض كردم بلى آقاى من مرا خبر ده! فرمود: سخت‏ترین مردم از حیث عذاب روز قیامت كسى است كه ستمگرى را به ضرر و زیان مؤمنى كمك كند اگر چه به یك كلمه حرف باشد.(4)

از آن طرف کسی که از انجام این گناه خودداری کند دارای اجری بس بزرگ است: شیخ صدوق در مجلس سى و هفتم کتاب امالى از امام دهم على بن محمد علیه السّلام در مصاحبه موسى با خداى عز و جل می نویسد: موسى [عرضه داشت:] معبودا … پاداش كسى كه آزار خود را از مردم باز دارد و به آنها خوبى كند چیست؟

ج- دوزخ روز قیامت به او فریاد زند كه به تو راهى ندارم. (5)

امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: صداقت از امانت بحساب مى‏آید دروغ خیانت مى‏باشد، ادب آدمى را سربلند مى‏كند، دور اندیشى از تیز هوشى است، اسراف آدمى را هلاك مى‏كند و میانه روى ثروت مى‏آورد

2. آسیب رسانده به طبیعت

امام على(علیه السلام) فرمود: … آنچه باعث افزایش در عمر شود، آزار نكردن و احترام سالمندان است، و صله رحم و دورى از بریدن درختان‏ تر؛ مگر در حال ضرورت‏ و كامل وضو گرفتن و حفظ تندرستى‏. (6)

3. اسراف کردن

در پذیرایی ها و مهمانی های نوروزی مواد غذایی دور ریخته می شود که این خلاف تعالیم اسلام است. در قرآن به صراحت آمده است: یا بَنی‏ آدَمَ خُذُوا زینَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفینَ؛ اى فرزندان آدم! زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد، با خود بردارید! و (از نعمتهاى الهى) بخورید و بیاشامید، ولى اسراف نكنید كه خداوند مسرفان را دوست نمى‏دارد.(7)

إِنَّ الْمُبَذِّرینَ‏ كانُوا إِخْوانَ الشَّیاطینِ وَ كانَ الشَّیْطانُ لِرَبِّهِ كَفُوراً ؛ چرا كه تبذیركنندگان، برادران شیاطینند؛ و شیطان در برابر پروردگارش، بسیار ناسپاس بود! (8) احادیث در این مورد فراوان است از جمله:

ابن نباته گوید: امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: صداقت از امانت بحساب مى‏آید دروغ خیانت مى‏باشد، ادب آدمى را سربلند مى‏كند، دور اندیشى از تیز هوشى است، اسراف آدمى را هلاك مى‏كند و میانه روى ثروت مى‏آورد.(9)

امام صادق علیه السّلام فرمودند: همانا خداوند میانه‏روى را دوست داشته و از اسراف‏ بدش مى‏آید؛ حتى دور انداختن هسته خرما (اگر به درد بخورد) و باقیمانده آب نوشیدنى. (10)

4. شادی های غیر مجاز مانند شرکت در مجالس لهو و لعب

شادی و شاد کردن دیگران خوب است به شرطی که خلاف موازین شرعی نباشد و نیز آسایش اطرفیان به خطر نیفتد که در این صورت باید از آن اجتناب کرد. شادی اگر همراه گناه باشد هر چند در لحظه گناه لذتی دارد اما این لذت آنی و زودگذر است اما اثرات روحی و روانی جبران ناپذیری را با خود دارد. هم در این دنیا و هم در آن دنیا انسان را از لذت بردن از خوشی های ابدی محروم خواهد کرد. اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَیاةُ الدُّنْیا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ زینَةٌ وَ تَفاخُرٌ بَیْنَكُمْ …وَ مَا الْحَیاةُ الدُّنْیا إِلاَّ مَتاعُ الْغُرُورِ.

خدا در قرآن می فرماید: بدانید زندگى دنیا تنها بازى و سرگرمى و تجمّل پرستى و فخرفروشى در میان شما و افزون طلبى در اموال و فرزندان است، همانند بارانى كه محصولش كشاورزان را در شگفتى فرو مى‏برد، سپس خشك مى‏شود به گونه‏اى كه آن را زردرنگ مى‏بینى؛ سپس تبدیل به كاه مى‏شود! و در آخرت، عذاب شدید است یا مغفرت و رضاى الهى؛ و (به هر حال) زندگى دنیا چیزى جز متاع فریب نیست! (11)

در اندرزهاى لقمان به پسرش آمده است: موعظه را گوش‏ دار و به آن عمل نما… و به آوازهاى لهو و لعب گوش فرا مده، كه آخرت را از یاد تو مى‏برد.(12)

عن الرّضا علیه السّلام‏: اجعلوا لانفسكم حظّا من الدّنیا… و استعینوا بذلك على امور الدّنیا؛ حضرت رضا علیه السّلام فرموده است: از لذایذ دنیوى نصیبى براى كامیابى خویش قرار دهید و تمنیات دل را از راههاى مشروع برآورید، مراقبت كنید در این كار به مردانگى و شرافتتان آسیب نرسد و دچار اسراف و تندروى نشوید. تفریح و سرگرمی هاى لذت‏بخش شما را در اداره زندگى یارى می كند و با كمك آن بهتر به امور دنیاى خویش موفق خواهید شد.(13)

5. چشم و هم چشمی

6. غیبت

7. چشم چرانی

پی نوشت ها:

1. سوره مائده، آیه 87

2. بقره/ 229

3. احزاب/ 58

4. ارشاد القلوب، ترجمه رضایى، ج‏1، صص 187 و 188

5. امالى شیخ صدوق، ترجمه كمره‏اى، متن، ص 208

6. آداب و سنن، ترجمه جلد شانزدهم بحارالانوار، ص202 و ص: 203

7. سوره انعام/ 31

8. سوره إسراء/ 27

9. ایمان و كفر، ترجمه الإیمان و الكفر بحارالانوار، ج‏1 ،ص 499

10. ثواب الاعمال، شیخ صدوق، ترجمه بندرریگى،ص 401

11. سوره حدید، آیه 20

12. ارشاد القلوب، ترجمه سلگى، ج‏1، ص : 189 ص: 191

13. الحدیت، روایات تربیتى، ج‏2، ص 133

سیدروح الله علوی

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان